Kariyer | Konular | Kitaplık | İletişim
Dinimizde kâr haddi
Sual: Dinimizde kar haddi var mıdır?
CEVAP
Dinimizde kâr haddi yoktur. Fakat ihtikâr ve fahiş fiyat yasaktır. Hz. Enes bin Malik anlatır: Medine’de pahalılık oldu. Fiyatlar yükseldiği için kâr haddi koyması istenildiğinde; Resulullah, (Fiyatları koyan Allahü teâlâdır. Rızkı genişleten, daraltan, gönderen yalnız Odur. Ben Allahü teâlâdan bereket isterim) buyurdu. Başka bir hadis-i şerifte ise, (Kâr haddi koymayın, fiyat koyan Allahü teâlâdır) buyuruldu. Esnafın fiyatları fahiş olarak, [maloluş fiyatının iki misline] arttırdığı zaman, Belediyenin ilgililerle birlikte uygun bir narh [kâr haddi] koyması caiz olur. (R. Muhtar)
Satılan malın kusurunu gizleyerek aldatmak haram olduğu gibi, alınan malın kıymetini gizleyerek aldatmak da faiz olur. Mesela bir kimse, sattığı malın kıymetini bilmiyor. On milyonluk malı, 5 milyona satıyor. Ona (Bu mal, her yerde 4 milyon eder) diyerek kandırmak haramdır. İnsanlar, Müslüman ahlâkına uyarsa; ne kandıran ne de kandırılan olur. Mallara narh koymaya lüzum kalmaz. Arz ve talebe göre, mallar kıymetlenir veya ucuzlar. Peygamber efendimiz, (Müslümanların, şehre mal getiren köylüleri karşılayıp piyasa fiyatını gizleyerek, ucuz satın almalarını) yasakladı. Piyasayı bilmeyenlere yüksek fiyatla mal satmak da haramdır. Hatta acemi olup, ucuz satan veya pahalı alan ile alış veriş etmemelidir. Bunlarla alış veriş yaparken piyasadaki fiyatı gizlemek günahtır.
Basra’da büyük bir tüccar vardı. İran’da bulunan adamlarından biri buna mektup yazarak; bu sene şeker kamışının verimli olmadığını, kimse duymadan çok şeker almasını bildirdi. Tüccar da çok şeker satın alıp, şeker piyasadan çekilince; pahalı satarak otuz bin dirhem kâr etti. Sonra, düşünüp (Şeker kamışlarına afet geldiğini Müslümanlardan saklamakla onlara hıyanet ettim, bu nasıl Müslümanlıktır?) diye, otuz bin dirhemi şekerlerini almış olduğu kimselere götürdü. Yaptığı yanlış işi anlattı. Hatasına pişman olup dürüstlük göstermesinden dolayı, hiçbiri verdiği parayı almayıp, (Sana helal olsun) dediler. Akşam evinde düşündü ki, belki utanarak almamışlardır. (Ben hıyanet ettim) diyerek, ertesi gün tekrar götürdü. Her birine yalvararak otuz bin dirhemi taksim etti.
Müşteriye doğru söylemeli, hile etmemelidir. Malda bir kusur oldu ise, haber vermelidir. Ucuz aldığı bir malın fiyatı yükselip, pahalı satıyor ise aldığı fiyatı söylemelidir. Aldatarak satmak, hıyanet ve dolandırıcılık olur. Müslüman, kendine yapılmasını istemediği şeyleri, başkalarına da yapmamalıdır.
Sıkışık durumda olanlara; yiyecek içecek, giyecek ve barınacak şeyler için fahiş fiyatla mal satmak haramdır. Nafakasını temin etmek için, herhangi bir şeyini satmak zorunda kalan fakirin; sattığını, ucuz almak da haramdır. Bir malı peşin ucuz, veresiye pahalı satmak caizdir. Vade farkı istemek ise caiz değildir. Vadeli satış ile vade farkı ayrıdır. Mesela; 5 milyon liralık malı, ihsan ederek 3 milyona satmak caiz olduğu gibi, vadeli veya vadesiz olarak 10 milyona satmak da caizdir. Fakat vadesi dolduktan sonra; ödenmezse, vade farkı istemek caiz olmaz. Ancak ceza anlaşması yapılabilir.
Bir de müşteri borcunu verinceye kadar paranın değeri düşse, malın satıcı tarafından satıldığı gündeki değeri istenebilir. Diyelim ki, satılan mal karşılığı olan 20 milyon lira ile o zaman bir altın lira alınabildiği hâlde, şimdi paranın değeri düştüğü için aynı kıymette altın alınamıyorsa, mesela bir altın 40 milyon lira olmuşsa, müşteriden bir altın veya o değerde para istemek caiz olur. Böyle yapmakla vade farkı değil, satılan malın değeri istenmiş olur. Satıcı zarara ugramadığı gibi, müşteri de fazla para ödememiş olur. Bu, İmam-ı Ebu Yusuf’un kavlidir. Fetva da böyledir. (R. Muhtar)